Klasztor podominikański i kościół św. Jacka w Klimontowie

Klimontów. Klasztor i kościół św. Jacka

Historia

Jan Ossoliński, chcąc odrobić straty poniesione przez Kościół na okolicznych terenach (do 1620 w Goźlicach był zbór kalwiński), podjął w 1613 r. decyzję o sprowadzeniu do Klimontowa Dominikanów.

Dopiero od niedawna wiadomo, że budowniczymi kościoła św. Jacka byli Casper i Sebastian Fodygowie i było to prawdopodobnie ich ostatnie dzieło (prace rozpoczęli w 1617 i ukończyli po trzech latach). Dużą część klasztoru wybudowano do 1623 r. Przez kolejne lata wykańczano go, być może nawet jeszcze w II połowie XVII wieku.

Po III rozbiorze Polski prawie cały klasztor zamieniono na wojskowy lazaret. Głośna była historia o epidemii, która panowała wtedy wśród żołnierzy, a która zakończyła się dopiero za sprawą obrazu Matki Boskiej, do którego chorzy zaczęli się modlić.

W 1878, po kolejnym pożarze miasta, wprowadziło się do budynku kilkanaście biednych rodzin i sąd ziemski, utrudniając życie kilku zakonnikom, którzy jeszcze tam mieszkali. W budynku klasztoru żyło ich zwykle kilkunastu. Nie było nowicjatu. Ostatni - Korneli Mikusiński - zmarł w 1901 r. kończąc tym samym historię zakonu Dominikanów w Klimontowie.

Po I Wojnie Światowej budynek związany był z edukacją - najpierw była tam szkoła powszechna, a po II Wojnie Światowej, aż do 2005 roku - Liceum Ogólnokształcące.

Aktualnie budynek jest w trakcie remontu.

Skarb klasztornego kościoła

Mało kto już dzisiaj, poza może samymi mieszkańcami urokliwego miasteczka pamięta, że kiedyś było ono znanym ośrodkiem maryjnego kultu. Cudami wsławił się obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem, umieszczony w kościele klasztornym dominikanów, wybudowanym przez Jana Zbigniewa Ossolińskiego.

Ojciec Barącz pisząc o Klimontowie, po raz kolejny sięga do XVII wiecznego dzieła Piotra Pruszcza, który czterdzieści zaledwie lat po powstaniu konwentu notował: Tam jest obraz Matki Najświętszej, nie wielki, w Moskwie malowany, a ztamtąd przez fundatora przeniesiony i bractwu Różańca św. za wielki i kosztowny klejnot darowany. Jest greckiej postaci, przez smagławą, wdzięczną rumianość na twarzy i wejrzenie bardzo miłe, wielce pobudzający do nabożeństwa.

Od razu nasuwa się tu analogia do wizerunku Pani Sulisławskiej. Obydwa zostały przywiezione z wyprawy moskiewskiej i w tym samym mniej więcej czasie za ich sprawą dziać się poczęły niezwykłe znaki. Dla ochrony przed nawałą szwedzką, obraz z Sulisławic zakopano, klimontowski wywiózł i przechował przeor klasztoru dominikanów.

Potem historia poszła jednak w dwóch różnych kierunkach. Zaważyły na tym być może nie najszczęśliwsze losy klimontowskiego klasztoru, który od pierwszych lat XX wieku stał praktycznie opustoszały. W Sulisławicach kult trwał i rozwijał się, tu znacznie przygasł, choć do dziś nie brak takich, którzy darzą obraz Maryi w podominikańskim kościele wielką czcią.

Rafał Staszewski

Odkryto cenne malowidła

W klimontowskim klasztorze podominikańskim natrafiono na ślady bogatej dekoracji malarskiej sprzed prawie czterystu lat. Już teraz konserwatorzy określają odkrycie mianem sensacji nie z tej ziemi.

Wzniesiony przez Jana Zbigniewa Ossolińskiego kościół i klasztor Dominikanów, zlokalizowany na wyniosłym wzgórzu w północnej części miasteczka, należy do najcenniejszych zabytków sakralnej architektury w regionie. Budowla stanęła w pierwszej połowie XVII wieku, nosie jedna liczne cechy stylu renesansowego, co w przeszłości i to jeszcze całkiem nieodległej, było jednym z powodów dla których błędnie oceniano jej wiek. W wydanym na początku XX wieku przewodniku „Wycieczki po kraju”, jego autor, wielki polski krajoznawca Aleksander Janowski, pisząc o Klimontowie wyraża przypuszczenie, że Ossoliński rozbudował jedynie stojący od dawna kościół i klasztor, poczym przekazał go zakonnikom.

Historia monumentalnego kompleksu obfituje w arcyciekawe wydarzenia. Przez jej karty przewijają się nazwiska wielu wybitnych postaci. Na kościelnych organach grywał sam Ferenc Liszt, będący gościem rodziny Karskich, mającej swój pałac w pobliskich Górkach. W jednej z klasztornych cel ostatnie lata swojego życia spędził Ignacy Hilary Ledóchowski – generał, uczestnik wojen napoleońskich, a w Powstaniu Listopadowym bohaterski obrońca twierdzy Modlin. W klimontowskiej samotni odwiedzał starego wiarusa zaprzyjaźniony z nim dawniej Ksawery Czengiery – carski oficer, który wsławił się brutalnym tłumieniem zrywu powstańczego w 1863 roku. Czengierego mianowano wówczas naczelnikiem wojennym powiatu kieleckiego, opatowskiego i sandomierskiego.

Po upadku Powstania Styczniowego konwent w Klimontowie został decyzją władz rosyjskich skasowany. Co prawda jeszcze przez ponad 30 lat zamieszkiwali w nim zakonnicy, ale zakaz przyjmowania do zgromadzenia nowych kandydatów, skazywał zgromadzenie na stopniowe wymarcie. Ostatni przeor klasztoru, ojciec Korneli Milusiński zmarł w 1901 roku, a wraz z jego śmiercią definitywnie zakończyła się blisko 300 letnia obecność Dominikanów w Klimontowie.

Budynek klasztorny stopniowo popadał w coraz większą ruinę. Mieścił się tu sąd, a później siedziba władz gminnych i areszt. Pomieszczenia na parterze spełniały rolę stajni, chlewów i kurników. W refektarzu od czasu do czasu odbywały się przedstawienia amatorskiego teatru, który stworzył urodzony w Klimontowie jeden z czołowych przedstawicieli polskiego futuryzmu, Bruno Jasieński.

Po I wojnie światowej, północne skrzydło klasztoru zajęła szkoła powszechna, która później przez wiele lat funkcjonowała wspólnie z utworzonym w roku 1946 Liceum Ogólnokształcącym. Niedawno Liceum wyprowadzono z budynków klasztornych. Opuszczony obiekt niszczał w zastraszającym tempie. Dekretem biskupa Andrzeja Dzięgi z dnia 31 stycznia 2006 roku podominikańska świątynia zyskała miano kościoła rektoralnego. Wkrótce potem powołane zostało do istnienia Stowarzyszenie na Rzecz Klasztoru Podominikańskiego „Wspólne dobro”, które podjęło działania mające na celu odrestaurowanie i powtórne zagospodarowanie zabytkowego kompleksu.

– Rewaloryzacja takiego obiektu musi być poprzedzona badaniami architektonicznymi na obecność polichromii – tłumaczy Jerzy Zub, szef sandomierskiej delegatury Urzędu Ochrony Zabytków – To rutynowa procedura.

W przypadku Klimontowa, owa rutynowa procedura przyniosła jednak zdumiewające rezultaty. Na ścianach pomieszczeń klasztornych znaleziono liczne ślady malowideł. Na razie nie wiadomo dokładnie co przedstawiają – jedno wszakże już teraz nie ulega wątpliwości – stoją na bardzo wysokim poziomie artystycznym.

Elżbieta Graboś, konserwator która dokonała odkrycia, zastrzega, że w tej chwili dopiero wszystko jest opisywane i dokumentowane. Dopiero za jakiś czas na ten temat można będzie powiedzieć coś więcej. Nie ukrywa jednak, że wydarzenie jest wielkiej wagi i było sporą niespodzianką nawet dla niej, choć wcześniej przez wiele lat pracowała przy renowacji części kościelnej podominikańskiego zespołu.

– Spodziewaliśmy się, że pomieszczenia klasztorne mogły być zdobione – tłumaczy – W czasach, gdy funkcjonowała tam szkoła nigdy nie dano nam możliwości sprawdzenia tego. Teraz tamte przypuszczenia zyskały potwierdzenie, a efekt wstępnych badań przeszedł nasze oczekiwania.

Na polichromie natrafiono w kilku różnych miejscach. Niektóre pochodzą z lat 30 XVII wieku, a więc jeszcze z czasów budowy obiektu. Inne powstały w następnych stuleciach. Bywa, że młodsze nałożone zostały na wcześniejsze.

Przeznaczenie poszczególnych pomieszczeń klasztornych jest na ogół znane. Tego rodzaju budowle wznoszono według określonej reguły. Dzięki temu można powiedzieć, że najbogatsza dekoracja znajduje się w dawnej bibliotece, która wcześniej była jedną dużą salą na piętrze, a później została przedzielona ścianą. W czasach liceum funkcjonowały w niej dwie odrębne klasy.

– Mówiąc ściśle część magazynowa biblioteki nie posiadała polichromii, natomiast tam gdzie była czytelnia, czy innymi słowy sala do wspólnych zajęć, malowidła są na całej powierzchni od podłogi do sufitu – zaznacza E. Graboś.

Być może zdobiony był również sufit, ale ten pierwotny nie zachował się do dzisiejszych czasów.

Raczej niema malowideł w dawnym refektarzu, gdzie do niedawna funkcjonowała szkolna sala gimnastyczna. Są tam za to wspaniałe sztukaterie, zniekształcone nieco przez kolejne warstwy farby, jakimi je przez lata zamalowywano. Z drugiej strony ten prowizoryczny zabieg okazał się dla nich być może zbawienny. Nanoszona co rusz farba z czasem stała się swego rodzaju grubą poduszką, amortyzująca dość skutecznie np. uderzenia piłki.

Malarskie dekoracje są jeszcze w korytarzach, dawnej celi przeora, a także pomieszczeniu przy sieni, gdzie zatrzymywali się przybyli do klasztoru goście. Tu znajdują się zarówno polichromie XVII jak i XVIII wieczne. Te ostatnie powstały na wtórnej ścianie, której nie było w momencie gdy budowany był cały obiekt. Wszystko wskazuje na to, że są one dziełem artystów współpracujących ze znanym architektem tamtej doby – Józefem Karśnickim, którzy zdobili również ściany kruchty w drugim klimontowskim kościele - pod wezwaniem św. Józefa.

Rektor kościoła podominikańskiego, a zarazem prezes Stowarzyszenia „Wspólne dobro”, ksiądz Wojciech Zasada cieszy się doniosłością odkrycia, podkreśla przy tym jednak, że teraz koszty renowacji gmachu będą musiały być większe.

– Porzucony klasztor po raz kolejny odkrywa przed nami nowy wymiar swojego piękna i wartości – mówi ks. Zasada – Mam nadzieję, że znajdą się odpowiednie środki na to by ten wspaniały zabytek mógł odzyskać swój dawny blask i cieszyć swoim urokiem nie tylko nas, ale i przyszłe pokolenia.

Rafał Staszewski